شهرباستانی دارابگرد از کهن ترین شهرهای ایران وجهان محسوب میگردد. این شهر در جنوب  شهر فعلی داراب و در میان دشت وسیع وحاصلخیز هشیوار قرارگرفته است. سابقه شهر باستانی دارابگرد به اوایل عصرهخامنشیان می رسد و در تاریخ اساطیری ایران بنای این شهر به داراب شاه پسراسفندیار هشتمین پادشاه سلسله کیانی ایران نسبت داده شده که در ادبیات پهلوی - اسلامی از او به عنوان داریوش بزرگ یاد میشود وحکیم فرزانه طوس در شرح اقدامات داراب شاه در شاهنامه به ساختن دارابگرد اشاره میکند و می فرماید:

زپستی برآمد به کوهی رسید      یکی بیکران ژرف دریا بدید
بفرمود کز هند وز رومیان         بیارند کار آزموده ردان
گشایند ازاین آب دریا دری               رسانند رودی به هر کشوری
چوبگشاد داننده زان آب بند             یکی شهر فرمود بس سودمند
چودیوار شهر اندر آورد گرد              ورا نام کردند دارابگرد
یکی آتش افروخت از تیغ کوه               پرستیدن آذر آمد گروه
زهر پیشه ای کارگر خواستند          همه شهر از ایشان بیاراستند

ساختار شهر به صورت مدور است و الگوی آن برگرفته از پادگانهای مدور آشوریان قدیم دراوایل هزاره اول قبل ازمیلاد بوده است بنای شهر دارابگرد به عنوان اولین شهر مدور در فلات ایران زمین بعدآ مورد استفاده سازندگان شهرهای مهمی مانند هترا وتیسفون قرار میگیرد همچنین شهر گور یا فیروزآباد که بعداز پیروزی اردشیربابکان مقر او میگردد از روی نقشه دارابگرد ایجاد میشود زیرا اردشیربابکان پیش ازآن ارگبذ دارابگرد بوده است. 

پیرامون شهردارابگرد دیوار گلی عظیمی به صورت مخروطی ساخته بودند که قاعده آن بیش از ده متر وارتفاع آن نیز بیش از هشت متر وطول آن بیشتر از شش کیلومتر بوده است که از این جهت بزرگترین دیوار گلی جهان محسوب میگردد و دیوار آن با گذشت قرنها وفرسایش فراوان عظمت واستواری خود را همچنان حفظ نموده است و ضروری است توجه بیشتری به این اثر باستانی وبی نظیر صورت گیرد.

 همچنین  خندق عظیمی پشت دیوار شهر حفر نموده بودند که دسترسی به شهر را برای مهاجمین فوق العاده دشوار می ساخته است الگوی خندق پیرامون دارابگرد بعدها توسط سلمان فارسی در قرن پنجم هجری قمری ودر غزوه خندق مورد استفاده مسلمانان قرار میگیرد شهر دارابگرد دارای چهار دروازه در چهار جهت اصلی است که مهمترین آن ها دروازه غربی مشهور به دروازه استخر و دروازه شرقی به نام دروازه خورشید بوده است.

در مقابل دروازه استخر پل بزرگی برای آمد وشد اهالی به درون شهر ایجاد نموده بودند که پایه های آن تاکنون باقی مانده اما در شرف ویرانی است .از دو دروازه شمالی وجنوبی برای ورود وخروج آب استفاده میشده وشهر دارای یک سیستم آبرسانی کامل بوده است .در مرکز شهر دوقله نمکی کم ارتفاع قرار دارد که بر بالای قله بزرگتر آثار کاخ اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی قرار دارد.

شهر دارابگرد در دوره هخامنشیان مهمترین ناحیه آبادان شرق فارس بوده و در دوران اشکانیان دارای حکومت نیمه مستقل بوده است محمدبن جریرطبری مورخ برجسته قرون نخستین اسلامی نام آخرین شاه دارابگرد در دوره اشکانیان را تیری (پیری) نوشته است این شهر در دوره ساسانیان به عنوان مقر اردشیر بابکان سرسلسله ساسانی اهمیت زیادی می یابد در دوران اسلامی ودر مجاورت شهر قدیم دارابگرد آرامگاهی منسوب به دحیه کلبی انصاری از صحابی پیامبراکرم(ص) قرار دارد که در برخی متون اسلامی از اوبه عنوان سفیر امام حسن مجتبی (ع) برای اخذ خراج دارابگرد برمبنای عهدنامه صلح آنحضرت بامعاویه یادمیشود واز این جهت میتوان گفت این آرامگاه نخستین بنای مذهبی اسلامی در ایران است.

گفتنی است شهر دارابگرد یکی از پنج کوره مهم ساسانی بوده وشهرهای بزرگی چون فسا ، جهرم ، نی ریز ، استهبان وایج تابع آن بوده است این شهر تا قرن پنجم هجری قمری آبادان بوده وجغرافیادانانی مانند ابن حوقل ، استخری ، جیهانی ، مقدسی ازآبادانی ورونق شهر دارابگرد محصولات فراوان آن وتوابع این شهر سخن گفته اند.

شایسته است مسئولین میراث فرهنگی استان فارس نسبت به حفاظت ونگهداری از این بنای تاریخی منحصر به فرد شهرباستانی دارابگرد اقدامات بیشتری بعمل آورند تا از این امکان بی نظیر برای جلب گردشگرداخلی وخارجی ورونق صنعت گردشگری در شهرستان داراب استفاده مطلوب ومناسب گردد . قطعا بزرگترین دیوار گلی جهان بخشی از میراث تمدن بشری است ومیتواند در فهرست میراث جهانی قرار گیرد .