ختمی، گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع تا 5/1 متر و پوشیده از کرک. برگ های این گیاه با پهنک بزرگ و شامل 5-3 لب دندانه دار است. ختمی گل هایی به رنگ سفید مایل به گلی یا ارغوانی دارد که در قسمت های انتهایی ساقه اکثرا به صورت 3 تایی دیده می شوند. قسمت مورد استفاده ی ختمی گل، ریشه و برگ آن است.ختمی، ضددرد، ضدباکتری، ضدسم، ضد التهاب، ضدسرفه، ضدعفونی کننده، ضداحتقان، ضد کرم، ادرارآور، خلط آور، کاهشدهنده ی قند خون، محرک سیستم ایمنی بدن، ملین و مسهل است. ریشه ی ختمی
ریشه ی ختمی به عنوان منبع مهم موسیلاژ بیش از دو هزار سال است که برای درمان گلودرد، سرفه و ناراحتی های معده و به طور موضعی جهت التیام زخم، کاربرد دارد. این موسیلاژ، در تهیه پمادهایی که برای تسکین پوست های ترک خورده تجویز می شود و همچنین به میزان کم (20 ppm)، جهت شکل ظاهری و حجیم کردن غذا مصرف می شود.
ترکیبات شیمیایی :
مهم ترین ترکیب ریشه ی ختمی، موسیلاژ آن است که در فصول مختلف، درصد آن متفاوت است و در زمستان به حداکثر می رسد. منابع مختلف، درصد موسیلاژ ریشه ی ختمی را بین 10 تا 35 درصد ذکر می کنند. موسیلاژ در اثر هیدرولیز، قندهای رامنوز، گالاکتوز و اسید گالاکتورونیک، ایجاد می کنند ترکیبات دیگر، شامل: فلاونوئید، پکتین، قندها، آسپاراژین و کمی استرول هستند.
اثرات مهم
ختمی به عنوان ضد سرفه به ویژه برای سرفه های حاصل از تحریکات التهابات غشاء مخاطی و یا تورمی گلو(نزله ای) که دارای ترشح می باشند بسیار موثر است.
طریقه و مقدار مصرف
ریشه ی خشک شده ی ختمی را ابتدا باید با آسیاب به صورت پودر تبدیل کرد؛ سپس بر روی 3 تا 10 گرم از این پودر، یک استکان یا لیوان آب سرد اضافه نمود و به مدت نیم ساعت خیساند. (البته هر چه بیشتر خیسانده شود، بهتر است)؛ آن گاه با همزن، آن را به خوبی هم زد و سپس صاف کرد.
حاصل صاف شده را می توان به طور مستقیم و یا با یک قاشق عسل، مخلوط کرده و میل نمود. چون عسل، خود دارای اثرات ضدسرفه و گرفتگی صدا است، لذا در صورت مخلوط کردن این دو، اثر آن ها تقویت شده و کارایی بهتری را ایجاد می کند.
مهم ترین اثرات گزارش شده ریشه ختمی
ضددرد، ضدباکتری، ضدسم، ضد التهاب، ضدسرفه، ضدعفونی کننده، ضداحتقان، ضد کرم، ادرارآور، خلط آور، کاهش دهنده ی قند خون، محرک سیستم ایمنی بدن، ملین و مسهل.

ریشه ی ختمی ناراحتی های پوستی را برطرف می کند و پوست را نرم می سازد، سرفه های خشک را از بین می برد، تب را پائین می آورد،
اسهال خونی را شفا می دهد و ادرار را زیاد می کند
گل و برگ ختمی
گل ختمی چند نوع است از جمله "ختمی بنفش" ، "ختمی سفید" و "ختمی سیاه" که خواص ختمی بنفش بیشتر است.
ترکیبات شیمیایی :
گل و برگ ختمی دارای حدود 6 تا 9 درصد موسیلاژ می باشد که بیش ترین درصد آن، کمی قبل از گل دادن آن است. هم چنین ترکیبات فلاونوئیدی و مقدار بسیار کمی اسانس، از دیگر مواد گل و برگ ختمی هستند.
 اثرات مهم
به عنوان نرم کننده ی گلو، خلط آور و ضدسرفه بسیار مفید است. اثر ضدسرفه ی آن از طریق کاهش ورم و التهابات گلو، و راه های بالای تنفسی می باشد.
هم چنین مصرف خوراکی آن، باعث کاهش تورم لایه ی مخاطی روده و معده می گردد.
استفاده موضعی له شده ی برگ تازه ی ختمی، جهت کاهش درد و التهاب نیش حشرات، مفید است.
طریقه و مقدار مصرف
بر روی 5 تا 10 گرم و یا برگ، و یا مخلوط این دو، یک لیوان آب سرد اضافه می کنیم، (حداقل نیم ساعت باید خیس بخورد.) سپس آن را به خوبی به هم می زنیم و می گذاریم یک تا دو ساعت به حال خود بماند. (هر چند بیش تر خیس بخورد و هم زده شود، بهتر است؛ چون مواد آن، بهتر استخراج شده و تاثیر بیش تری دارد.)؛ پس از آن صاف می کنیم. صاف شده را به دفعات، در روی می توان میل نمود(بین 3 تا 5 بار این میزان را روزانه می توان مصرف کرد).
ختمی در طب سنتی
ختمی از نظر طب قدیم ایران سرد و تر است و به طور کلی روی تمام اعضای بدن مخصوصا روده ها، ریه ها، معده، کلیه ها و مثانه موثر است.
 گل ختمی ملین و برطرف کننده ی یبوست است، بیماری های تنفسی را برطرف می کند، سرفه های خشک را از بین می برد. برای رفع گلو درد جوشانده گل ختمی را غرغره کنید. گل ختمی عادت ماهیانه را منظم می کند.
ریشه ی ختمی ناراحتی های پوستی را برطرف می کند و پوست را نرم می سازد، سرفه های خشک را از بین می برد، تب را پائین می آورد، اسهال خونی را شفا می دهد و ادرار را زیاد می کند.
کمی ترشحات عادت ماهیانه را برطرف می کند، تورم را رفع می کند، ناراحتی های دستگاه ادراری را برطرف می کند و قند خون را تنظیم می کند.
ختمی از نظر طب قدیم ایران سرد و تر است و به طور کلی روی تمام اعضای بدن مخصوصا روده ها، ریه ها، معده، کلیه ها و مثانه موثر است.
ضماد برگ ختمی در برطرف کردن دمل ها و ورم پستان و روم معده موثر است.
برای التیام شکستگی ها، برگ ختمی را به صورت ضماد در آورده و روی محل شکستگی بگذارید.
ضماد برگ ختمی در برطرف کردن درد سیاتیک مفید است، رعشه را برطرف می کند.
ورم بناگوش را می توانید با ضماد برگ ختمی درمان کنید.
 برای رفع اسهال خونی: 10 گرم ریشه ی ختمی را پوست کنده و خرد کرده و در یک لیتر آب سرد خیس کنید و پس از 8 ساعت آن را صاف و مصرف نمایید.
عوارض جانبی
ختمی گیاه مفید و بی ضرری است و فقط زنان باردار و مادران شیرده باید از زیاد خوردن آن پرهیز کنند.
کسانی که سرد مزاج هستند باید ختمی را با عسل بخورند.